Boğmaca
Boğmaca, hızlı gelişen bulaşıcı bir solunum yolu enfeksiyon hastalığıdır. Her yaşta görülebilir ancak 1 yaş altı bebeklerde boğmaca, ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Bu nedenle karma aşı kapsamında boğmaca aşısı da rutin aşı takviminde yer alır.
Dört yaşındaki çocuklar ve ergenlik çağındaki çocuklar ile küçük çocuklarla birlikte yaşayan veya onlara yönelik iş yapan yetişkinlerin ilave dozlara ihtiyaçları vardır.
Hastalık, boğazın Bordetella pertussis adı verilen bakterilerle enfekte olması sonucu ortaya çıkar. Üst solunum yolu enfeksiyonu şeklinde başlar ve genellikle düşük ateş, titreme, öksürük görülür. Sonrasında şiddetli öksürük nöbetleriyle seyreder. Hastalığın ağırlığı çocuğun yaşına göre değişir. Erken yaşta bulaşırsa hastalık ağır ilerler ve ciddi sorunlara neden olabilir. Boğmaca, zatürre riski ve beyin iltihabına neden olabilen ciddi bir rahatsızlıktır.
Nasıl bulaşır
Boğmaca enfeksiyonu damlacık yoluyla bulaşır. Virüsü taşıyan kişilerin öksürmesi ya da hapşırmasıyla bakteriler havaya karışıp solunum yoluyla diğer kişilere bulaşır. Boğmaca tanısının kesinleşmediği dönemde bulaşıcılığı daha yüksektir. İkinci döneminde bulaşıcılığı daha az olmakla beraber risk hala vardır. Aşı, boğmacaya karşı yaşam boyu koruma sağlamaz ve koruma kimi zaman eksik kalır. Bu nedenlerden dolayı bebeklerin öksüren ve hasta kişilerden uzak tutulmaları gerekir.
Aşıyla korunmayan kişilerin boğmacalı bir kişiyle karşılaşınca hastalığa yakalanma riski yüzde 50’ye varmaktadır. Özellikle boğmacalı bir hasta ile aynı evi paylaşanlar risk altındadır. Tedavi edilmemesi durumunda boğmacalı bir kişi, öksürüğün başlamasından sonra üç hafta boyunca hastalığı başkalarına geçirebilir. Mikroba maruz kalmakla hasta olmak arasındaki süre genellikle yedi ila on gün arasındadır; ancak bu süre üç hafta kadar da olabilir.
Belirtiler
Boğmaca üst solunum yolu enfeksiyonuyla kendini gösterir. Kuluçka dönemi 5-21 gündür. İlk evresine kataral evre denir, üst solunum yolu enfeksiyonu şeklindedir ve 1-2 hafta sürer. Başlangıçtaki belirtileri nezle şeklindedir. Bunlar; genellikle düşük ateş, titreme, burun akıntısı, yorgunluk, burun tıkanıklığı, kuru öksürük, hapşırık, hafif ateş, üst solunum yolu enfeksiyonuna yönelik burun damlası, ateş düşürücü gibi ilaçlarla önlem alınmasına rağmen genelde ikinci haftadan sonra şiddetli öksürükle seyreden yeni bir dönem başlar:
Şiddetli öksürük nöbetleri (paroksizmal evre): 2-4 hafta sürer. Uzun süren şiddetli öksürük nöbetleriyle başlar ve derin nefes kesilmeleri ve hırıltı olabilir. Genellikle geceleri gelir. Birbiri ardına sıralanan öksürüklerden oluşur ve kusmayla sonuçlanabilir.
Boğmaca küçük çocuklarda çok ciddi olabilir. Öksürük nöbetleri sırasında çocukta morarama olabilir, nefes alması durabilir ve havale geçirebilir.
Yoğun öksürükten zorlanma nedeniyle göz içinde kanama görülebilir. Uzun süren öksürük nöbetlerinden dolayı beynin oksijensiz kalma ihtimali de vardır. Paroksizm evresindeki belirtiler çocuğun yaşamını etkileyecek kadar ağır bir süreç olabilir. Bu yüzden yenidoğanlar gözlem altında kalmalıdır.
Hastalık daha büyük yaşlardaki çocuklar ve yetişkinlerde, tedaviye karşın haftalarca süren öksürük nöbetleri ile daha hafif seyredebilir.
İyileşme dönemi: 1-3 hafta sürer. İyileşme evresinde ikinci dönem belirtileri gerilemeye başlar. Kişi normale dönmeden önce öksürükte azalma görülür.
Boğmaca hastalığı bir çocuğa bulaştığında bulgular ilk 15 gün daha hafif, diğer 15 gün ise ağır öksürüklere neden olur. İyileşme dönemi olarak adlandırılan son bir ayda ise giderek azalır.
İyileşme evresinde yine de öksürük nöbetleri devam edebilir. Üst solunum yolu enfeksiyonu dışında boğmacaya bağlı; uyuklama, havale nöbeti, zatürre riski görülebilir. Bu belirtilere karşı hasta, doktor tarafından yakından izlenir.
Tanı yöntemleri
Hekimin yapacağı fizik muayene ve virüsün varlığını saptamak için burundan sürüntü ve kan örneği alınır.
Boğmaca, yenidoğanlarda yoğun bir tedavi gerektirir ve hastanede tedavi edilmelidir. Bunun nedeni öksürük nöbetlerinden dolayı bebeğin solunumunun durması ve beyninin zarar görmesi ihtimalidir.
Diğer yaşlarda antibiyotik tedavisi uygulanır ve hasta izlenir.
Yoğun öksürük nöbetlerinde, nefes açıcı buhar ilaçları verilir. Bol sıvı alınması, istirahat edilmesi, hava yollarının açık tutulması önemlidir. Ağrı kesiciler alınabilir. Öksürük ilaçları ise çocuklarda etkin değildir ve kullanılmamalıdır.
Tedavide kullanılan ilacın en büyük amacı hastalığın bulaşıcılığını engellemektir. Tedavide kullanılan antibiyotikler kullanmaya başladıktan 5 gün sonra bulaşıcılığı azaltır veya tamamen ortadan kaldırabilir. Kişi antibiyotik tedavisi görmediği zaman da bulaşıcılık 20 güne kadar sürebilir.
Yoğun öksürük nöbetlerinde, nefes açıcı buhar ilaçları verilir.
Boğmaca aşısı ne zaman yaptırılır?
Ülkemizde boğmaca aşısı Beşli karma aşı (Difteri-Boğmaca-Tetanoz-Hib- Çocuk Felci/DaBT-Hib-İPA) olarak 2, 4 ve 6. aylarda yapılır. 18. aydan sonra tekrarlanır.
Dikkat edilmesi gerekenler:
Boğmacadan temel korunma yöntemi aşıdır ve rutin aşı takvimine uyulmalıdır. Ayrıca sağlık çalışanları, küçük çocuklarla birlikte yaşayan veya çocuklarla çalışanlar, çocuk sahibi olmayı planlayan kadınlar ve bağışıklığı bastırılmış insanlarla birlikte yaşayan kimseler başta olmak üzere, yüksek risk grubunda olan kişilere önerilmektedir.
Aşı, boğmacaya karşı yaşam boyu koruma sağlamaz ve koruma kimi zaman eksik kalır. Bu nedenler bebeklerin öksüren ve hasta kişilerden uzak tutulmaları gerekir.
Hamilelik planlayan anne ve baba adayı aşı olmalıdır, boğmaca hastası bir kişi ile yakın temas halindeyseniz, özellikle aynı evdeyseniz hastalığın belirtilerine dikkat edin. Bulaşmayı önlemek için doktor kontrolünde antibiyotik tedavisi uygulanabilir. Boğmaca hastası olanların erken dönemde tedavi olması ve hastalığı bulaştırabilecekleri çocukların olduğu ortamlardan uzak durması gerekir. Üç haftadan fazla öksürüyorsanız, öksürüğünüz daha da şiddetli ve kötü durumdaysa vakit kaybetmeden doktora başvurun. Eğer uzun süre nefessiz kalma ve boğulma hissi, solunum kesildiği sırada soluk mavi cilt, nöbetler ve zatürre belirtileri varsa en yakın acil servise başvurun.
